İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Ve Etik Ders özeti - notları 1-8 Üniteler Kredili Sistem

İşletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik

İşletmelerde sosyal sorumluluk ve etik dersi güncel notları özetleri 1 2 3 4 5 6 7 8 . ünitelere yer verilmiştir. Garanti ediyorum Karacan Ders notlarından daha güzel bi şekilde özettir kendimin çalıştığı notlardır. Selim Öztürk Tarafından hazırlanmıştır.

Ünite 1- Sorumluluk Kavramları ve İşletmelerin Sosyal Sorumlulukları

İleriye doğru sorumluluk yetkili konumda olma durumudur.

Sorumluluk bireyin akıl yetisini kullanma ehliyetine sahip olması ile başlar.

İrade: Herhangi bir konuda karar verme gerekli olan muhakeme gücü ve kararlılık

İrade özgürlüğü: İnsanın iradesinin serbest, baskılardan ve denetimden uzak olması

Terfi almayı bekleyen bir kişinin yanlış yapmama adına sorumluluktan kaçınması, bireyin şahit olduğu bir olayı zaman kaybedeceği ve başının ağrıyacağı düşüncesiyle anlatmaktan kaçınması beklentiye dayalı nedenler arasında yer alır

Karakter: İnsanın benliğinde yerleşmiş bir durum olup, fiillerin düşünmeksizin kolaylıkla ve kişinin farklı zihinsel durumlarda da olsa gerçekleştirilmesi olarak tanımlanan kavram

Vicdan: İnsanın kendi davranışları veya başkalarının davranışları hakkında doğru veya yanlış şeklinde yargılar yapması

Vicdan muhasebesi: Kendi içine dönük kendi kendine yargılaması sonucu

Vicdanın sesi: Bireyin iyiliğine veya kötülüğüne ilişkin yargılama bilinci

Vicdanına karşı sorumluluk iç sorumluluk, kanun ve hukuk normlarıyla çizilmiş sorumluluk dış sorumluluk

Yöneticinin sorumluluk alanları: Özel yaşam, ekonomik ilişkiler, liderlik bilinci, toplum üyesi olarak sosyalliktir.

İşletme içine yönelik sorumlulukları: Pay sahipleri, çalışanlar, yöneticiler

İşletmelerin birinci sorumlulukları: Mal veya hizmet üretimi, çalışanların haklarının gözetilmesi, işletmelerin ihtiyaç ve isteklerine uygunluktur

İşletmelerin ikinci sorumlulukları: Ahlaki ve sosyal sorumlulukların gözetilmesi, tüm süreçlerde dürüstlük ve sözleşmelere uygun davranılması, iş dünyası iş ahlakı değerlerinin yerleştirilmesine katkı sağlanması, devlete vergi ödenmesi konusunda kayıt tutulması

İşletmelerin ekonomik sorumlulukları: Müşteri ihtiyaçlarının karşılanması, verimlilik, etkinlik ve karlılık

İşletmelerin yasal sorumlulukları: Rekabetin kurallarına göre davranmak ve yasalarla ilgili mevzuata uymak

İşletmelerin gönüllü faaliyetleri: Okul ya da derslik yaptırmak, gençlerin veya çocukların rehabilitasyonuna katkıda bulunmak, kimsesiz ya da yaşlıların bakımına destek vermek, afet sonrasında yardımda bulunmak v.b.

İşletmelerin ahlaki sorumlulukları: Sosyal ve kültürel normlara özen ve ahlaki değerlere uyumdur.

İş döngüsü yaklaşımı: 1972 yılında ortaya konmuştur. İşletmenin özel karlılığı kadar kamu çıkarlarına da hizmet etmesi gerektiğini vurgulayan yaklaşımdır. “Pay sahiplerine iyi bir kar getirisi sağlanmalıdır fakat diğer çıkar gruplarında yasal hakları korunmalıdır”

Modern yaklaşım: Müşteriler birinci derecede öneme sahiptir ve işletme gelirinin sağlayıcılarıdır.

Bireyin en temel sorumluluğu- Beden ve ruh sağlığını koruma sorumluluğu

İşletmelerin sosyal sorumluluklarının lehindeki görüşler: İşletmenin kaynaklara sahip olması, sorumluluğun yetki ile dengelenmesi, sosyo kültürel normlar, devlet düzenlemelerinden kaçınma, kamu imajı

İşletmelerin sosyal sorumluluklarının aleyhindeki görüşler:  Sosyal sorunlardan işletme sorumlu değildir. Sosyal sorumluluklar işletmenin esas amacını aksatır, işletmeler sosyal yeteneklere sahip değildir, sosyal sorumluluk faaliyetlerinin bedelini toplum ödemelidir. Sosyal sorumluluk işletme için maliyet etkenidir.

Ünite 2- İş Ahlakı ve Önemi

İş ahlakı betimleyici ve normatif olarak ikiye ayrılır;

Normatif: İş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler

Betimleyici: İş dünyasında var olan ahlaki sorunları ve bu konudaki tutum ve davranışları ortaya çıkarmak

Ahlak:  Bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarını ve ilkelerinin toplamıdır. Etik ahlak bilgisi veya ahlak felsefesi olarak da tanımlanır.

Yahudi tüccarlar, Yahudi olmayan birinden rahatlıkla faiz alabilirken diğer Yahudi kardeşinden faiz alamazlar.

Protestanlık faiz yasağını kaldırmış, faiz hakkını dinen meşru saymıştır.

İngiltere’de faiz yasağı 1854 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.

1920-1950 profesyonellik ve iş ahlakı döneminin en belli başlı karakteristiği meslek ahlakı ilkelerinin oluşturulması

Bankacılık ve iş ahlakı üniversitelerde okutulan ilk iş ahlakı kitabıdır.

Haklar Teorisi: Belli bazı şeylerin sonuçları ne olursa olsun insanlık için ahlaki olarak bağlayıcı olduğunu savunur

Sonuçsalcı Teoriler: Bir eylemin kendi başına iyi ya da kötü olmadığını, o eylemi iyi ya da kötü yapanın eylemin sonuçları olduğunu savunan yaklaşım. Başlıca egoizm ve faydacılık

Erdem Ahlakı: İnsanın ahlaki açıdan yetkinleşmesi ya da iyi karaktere sahip olabilmesi için gerekli olan ödev bilincinden çok erdemin ne olduğunun tam olarak bilinmesi olduğunu savunan yaklaşım

Adalet görüşünün türleri: Dengeleyici, cezalandırıcı, usule ilişkin, dağıtıcı

Sosyal adalet: Sosyal girdilerin ve değerlerin dağıtımının insanlara doğru bir oranda yapılması kavramı

Nefs: Tasavvufta benlik anlamında kullanılır.

Nefs-i emare: Allah’ın emirlerine uymayan, yasaklarını çekinmeden yapan ve zevkine tabi olan

Nefs-i Kamile: Bütün kötülüklerden sıyrılıp manevi olgunluğa eren

Ahilik kurumu: Türk iş ahlakı açısından en önemli tarihi referanstır. Ahilikte insan sistemin merkezine oturtulmuştur.

İş ahlakına ilişkin problemler: Ayrımcılık, ifşaat, küçülme ve işten çıkarmalar, iş yerinde cinsel taciz ve kadınlara yönelik sorunlar, yıldırma, tüketicilere ilişkin sorunlar, rekabete dayalı sorunlar, hisse sahiplerine ilişkin sorunlar, doğal çevre ilişkin sorunlar.

İfşaat: İş ahlakına uygun olmayan uygulamaları önce firma yönetimine eğer önlem alınmıyorsa kamuoyuna veya hukuki mercilere bildirme hakkının varlığının kabul edilmesi

Yıldırma davranışları arasında: Kişiyi aşağılama, yalnız bırakma, yok sayma, alay etme, küçümseme, lakap takma, hakaret, fiziksel şiddet uygulama.

Rekabet koşulları: İş ahlakının firmalar tarafından ciddiye alınması ve desteklenmesi için en önemli firma dışı unsurdur.

Ünite 3- İş Ahlakı ve Etik Yaklaşımlar

Ahlak: Bireysel ve toplumsal olarak doğruları ve yanlışlıkları belirleyen sosyal süreçlerdeki kurallar, değerler ve inançlarla ilgilidir. Ahlakın en temel kavramı erdemdir. Ahlak => Etik => Ahlak Teorisi

Tanımlayıcı inceleme: Ahlakın tarihsel ya da bilimsel incelemeleri

Normatif düşünce: Neyin doğru, iyi, yükümlülük olduğunu sorar.

Normatif Ahlak Türleri: Sonuçsalcı teori gaye veya amaç teorisi olarak tanımlanan yaklaşım teleolojik ahlaklı davranışlar hedef yönelimlidir. Göreve ya da ödeve dayanan teoriler deontolojik teorilerdir.

Meta Etik:  Bu düşünce şekli ahlaki olan veya olmayan arasındaki fark nedir gibi sorular sorar

Meta Etik yaklaşım: Hiçbir ahlaki ilke ya da hedef önermez yalnızca felsefi analizden oluşur.

Egoizm: Kendisi için en yüksek iyiye izin vermesi. Kişisel çıkarların ahlak yoluyla meşrulaştırılması ahlaki egoizm

Davranışların evrenselleşmesi: Davranışların genel geçer olması, o davranışın her durumda kabul görmesi

Tersine çevrilebilirliğin kabulü: Aynı davranışı bir başkası sana yapsaydı hoşuna gider miydi? (Empati kurma)

Kişilerle sınırlı olan hak türü özel haktır. Kontratlar bu hakka örnek olarak verilebilir.

Tüm insanlığa ait olan haklar genel haklardır. Yasalarla ilgili ise Yasal haklar.

Kişilerin sahip çıkması ve saygı göstermesi gereken temel haklar şunlardır: Yaşama ve güvenlik, gizlilik, doğruluk, vicdan özgürlüğü, konuşma özgürlüğü, özel mülkiyet hakkı.

Dağıtım (bölüşüm) adaleti: İnsanlar arasında iyinin ve kötünün hakkaniyetle paylaştırılması

Kısas adaleti: Verilecek cezanın adil olmasını öngören adalettir. Telafi edici adalet adaletin en zor işlediği alandır.

Tanımlayıcı ahlak: Davranış ve inançların olaylara ve olgulara dayanarak tanımlanması ve açıklanması

Göreceli ahlak: Doğrunun farklı kültürlere, toplumlara, zamanlara ve hatta kişilere göre değişmesi

Rölativizm: Herkesin kendine göre bir doğrusu vardır. Doğru veya gerçek tek değildir.

Bilimselliğin ölçütleri: Herhangi bir ahlaki ilke önermemek, iyiyi, kötüyü, yükümlülüğü söylememek

Ünite 4- İşletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik

İşletmelerin vicdanı yoktur. İşletmelerin kişiliği yoktur, kar amaçlı kurumlardır, işletmelerin öncelikli hedefi kar elde etmektir, etik sorumlulukla hareket etmek değildir.

İşletmelerin vicdanı yoktur görüşünü savunanlar: A.Smith, Hobbes, Locke, Friedman, Levitt, Galbraith ve Velasquez

İşletmelerin vicdanı vardır görüşünü savunanlar: Goodpaster, Matthews, French

Etkilenenler yaklaşımı: Kar amaçlı kurumları yasal bir varlık ve bireylerin ve grupların iş birliği olarak görür.

Stratejinin en geniş düzeyi yatırım stratejisidir.

Yatırım stratejisi: İşletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar. İşletmenin prensiplerini, değerlerini ve varlık nedenini ortaya koyar.

Düzey firma stratejisi: işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler

Fonksiyonel strateji: İşletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer alanlara göre ayrıntılandıran strateji

Dönüşümsel liderlik diğerlerini motive eder, değerlerini belirler ve yüceltir ayrıca tipik özelliği, personel güçlendirme, koçluk ve diğerlerinin liderliğini teşvik etmektir.

Thomas Cronin liderlik tarzları:

-Davranış I: Değişimin öncüsüdür, kahindirler

-Davranış II: Müzakereyi, iş birliği oluşturmayı, ihtiyatlı olmayı ve kurallar belirlemeyi gerektirir

-Davranış III: Önemli konuları kurumsallaştırır, daha sonra simgelerle ifade eder. İş ve doğruluk duygusuyla motive

Yüksek Etik: İşletmedeki sorumluluklar müşterek olmaktan çok bireyseldir. Amaç işletmeyi çevresiyle birbirine bağlamaktır.

Etkilenenler görüşü: Sosyal sözleşme; performansı ölçüt alan dürüst ve eşit ücretlendirme sistemi kurmaktır

Ünite 1 – 4

Bilim Adamları

Keynes: Kapitalizmi başarılı bulmuştur.

Mac Kinnon: Cinsel tacizin hukuksal temellerinin kurucusu

Shumpeter: Amaç-araç ilişkileri hesaplarının akıcılığıyla bağdaşmayan bütün değerlerin giderek marjinal olması gerçeğini ifade eder

Adam Smith: Öncelikli hedefinin kar elde etmek, Kar maksimizasyonu.

İşletmelerin vicdanı yoktur görüşünü ilk savunan bilim adamı.

Bireyler kişisel çıkarlarla motive olur ”görülmez el” ilkesini benimser. İşletmenin öncelikli hedefi kar elde etmek, kar olmadığı taktirde istihdam oluşturma ve sermayesini riske etmekten kaçınacağı

Friedman: İşletmenin sosyal sorumluluğu karını arttırmaktadır.

İşletme hedefi karın ya da pazar değerinin maksimizasyonudur.

İşletmenin sadece bir sosyal sorumluluğu vardır; oda kaynaklarını arttırmak için kaynaklarını ve faaliyetlerini tasarlamak “Oyunun kurallarını”

Toffer: İnsanların sorumsuzca davranmasının nedenleri Karakter, bilgiye dayalı, beklentiye dayalı, yargıya dayalı nedenler.  “Gelecek şoku” adlı kitap.

Weber: Bürokratik Liderlik, Protestan Ahlakı ve Kapatilizm Ruhu

Çok çalışma ve rasyonellik ile elde edilecek toplumsal başarının temeli hem ekonomik hem dini değerlerle

Kant: İdeal durumu gösteren saf bir ahlak teorisi kurmaya çalışmıştır.

Deontoloji olarak da bilinen haklar teorisini savunmuştur. İlk defa insan ahlakının incelenemeyeceğini savunmuştur.

Ahlakın temelini herkese göre değişmeyen bir şey oluşturmalıdır. Ahlakı olmayan davranışlar özünde rasyonel değildir.

Ödev ahlakının Batı felsefesindeki en büyük temsilcisidir. Ödevi yerine getirme

Ahlakın Newton’u. İyi olan şey nesne olamaz, iyi olan tek şey iyi niyettir.

Kategorik buyruktan söz etmiştir. Ahlakın temelini herkese göre değişmeyen bir şey oluşturmalıdır.

Faydacılık teorisi geliştiren flozoflardan biri değildir.

Bentham: İnsanın refahını en yüksek düzeye çıkaran doğru eylem. En çok sayıda insan için en fazla mutluluktur

Brandt: Kural faydacılık kurmasının en bilinen savunucusu

Mill: Faydacılık, Zeka ve hayal gücünden kaynaklanan zevkleri fiziksel zevklerden daha üstün tutmuştur.

Birinin özgürlüğü diğerinin başladığı yerde biter

Mutluluk insanın yaşayış amaçlarından ve ahlakın ölçütlerinden birisidir

Faydacılık adlı çalışmasında faydacılığın bireye bakışı ve ahlak anlayışını açıkça tanımlar

Hobbes: İnsan insanın kurdudur. Ahlaki egoizmin ilk örneği

İşletmeler kar elde ettiğinde toplum kar elde eder-Hobbes ve Locke

Rawls: Adalet teorisi- Adaleti sosyal kurumların bir erdemi olrarak ele alır. Doğruluk adalet görüşü ile ortaya çıkar.

Adaletin birincil sorunu, kurumların temel hak ve ödevleri dağıtma ve sosyal işbirliğindeki kazançların bölünmesi

Aristo: Erdemi herhangi bir şeyin yerine getirirken en iyi şekilde yapmak, mutluluğu ise bir şeyi en iyi şekilde yerine getirmenin verdiği duygu

Protagoras: İnsan her şeyin ölçütüdür

Levit: İşletmelerin sadece iki sorumluluğu vardır; yüzyüze ilişkilerde nezaket kurallarına uymak, maddi kazancın yollarını araştırmak

Velasguez: İşletmelerin yanlış hareketlerinden sorumlu tutulursa bireylerin yanlışlıklarının araştırılamayacağını ve cezalandırılamayacağını savunur.

İşletmelerin bir birey olarak görülmesinin, onları insanlıktan daha geniş görmemize sebep olacağını savunur.

French: İşletmelerin vicdanı vardır görüşünü savunanlar => Goodpaster, Matthews ve French

İşletmeler amaçlar yönünden davranmalıdır ve faaliyetlerinden etik açıdan sorumlu tutulmalıdırlar

İşletmelerin kararları bireylerin işletme içindeki kararlarıyla benzer değildir

Wehane: Karşılıklı güvene dayanan ilişkiler” kavramını kullanmıştır.

Nash: “Sözleşmeye dayanan etik” kavramını ilk kez kullanmıştır.

Davis: İşletme profesyonellerin sosyal sorumlu olmak için izlemesi gereken beş ilke ve yükümlülük öneren düşünür.

İşletmelerin “toplumun kaynaklarının vekili” gibi bir sosyal role sahip olduğunu söyleyen düşünür

“Sorumluluğun kati yasası” olarak da adlandırılmaktadır.

İşletmeler temel sosyal beklentileri içeren etkinliği için bir birey gibi hükümlülükleri vardır.

İşletmelerin ve liderin sosyal sorumluluğu sosyal güç ve eğer işletmeler gücü sahip olduklarında sadece kurulan ilişkiler işletmelerin aynı zamanda bu alanlarda sorumlu tutulmasını zorunlu kılar.

T.Cronin: Liderlik ve liderlik biçimi davranış I-II-III profili şeklinde tanımlayan kişi

Pastin: Yaptığı araştırmalarda yüksek etik değerlere sahip işletmeler ve kültürlerinin dört prensibe sahip olduğunu belirtmiştir.

Sidwick: Adaletsizliği benzer durumlarda farklı davranmak olarak formüle etmiştir.

Ünite 5- Örgütlerde Etik Kavramının Önemi

İş ahlakı: İş dünyasındaki mal ve hizmet üretim, satış ve tüketim sürecindeki doğruları ve yanlışları ifade eden kavram

İş etiği: Bireyler gruplar ya da topluluklar tarafından benimsenen, kabul edilen ve inanılan davranışlar

Bell ve Bryman tarafından belirlenen etik ilkeler şunlardır; itibar ve saygı, bilgilendirme, güvenilirlik, kişisel ve örgütsel gizliliğin korunması, dürüstlük ve şeffaflık, araştırma bulgularında yanlış beyan, anlatım ve yönlendirmelerden kaçınılma

Büyük işletmelerin sahip oldukları etki alanları:

Ekonomik güç: Sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirler. Diğer güç alanlarının da kaynağıdır

Sosyal ve kültürel güç: İşletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel özelliklerini etkileme imkanını ifade eder. Bu etki alanı, toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür.

Teknolojik güç: İşletmelerin araştırma geliştirme ve teknolojik ilerleme

Politik güç: Politik yaşamı oluşturan karar süreçlerini etkileme gücüdür.

Fiziki çevre üzerindeki güç: İşletmelerin doğal kaynakların yönetimine katılma ve bölgesel gelişme politikalarını etkileme

Birey üzerindeki güç: Bireysel seçimler, tercihler, düşünce ve davranışlar üzerindeki etkileme gücü

Toplumların ve örgütlerin yapılarının değişmesinin nedenleri: Modernleşme, küreselleşme, bilgi toplumlarına geçiştir.

Etik değerleri etkileyen unsurlar: Rekabet, değişim, çalışma politikaları ve kültür

Etiksel analiz: Gerçek veya ahlaki konu hakkında sistematik sebep bulma sürecidir. Yapılan davranışın etik veya etik olmadığı hakkında bilgi verir.

Etik olmayan iş faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan problemler: Hata ve istifa oranında artış, hastalıklar, stres ve devamsızlık, düşük verim olabilir.

Örgütlerde etik davranış modelindeki bireysel etkiler: Kişilik, cinsiyet, değerler, ahlaki değerler, tarihi güçlendirme

Etik davranışları etkileyen kültürel etkiler: Medya, eğlence, din, eğitim ve aile

Etik davranışı etkileyen örgütsel etkiler: Etik kodlar, örgüt kültürü, rol modelleri, ödüllendirme ve cezalandırma, sonuçlara ulaşacak algılanan baskı

Sosyal sorumluluk: İşletmelerin finansal faaliyetlerinde ve kararlarında insan haklarını dikkate alarak, satıcılar, müşteriler, tüketiciler, çalışanlar, çevre ve toplum için zararlı olabilecek tutum ve davranışlardan kaçınmaları.

İşletmenin sosyal çevresi: Müşteriler, işletmenin dışındaki diğer şirketler, çalışanlar ve yatırımcılar

Toplumun işletmeden istediği etkinliklere gönüllü sorumluluk denir. Bunlar ihtiyari sorumluluklardır. Örn: Sanata ve eğitime işletmeler tarafından yapılan mali destekler

Ahlaki sorumluluk: Doğru, dürüst ve adil olmak, zarar vermekten kaçınmaktır.

Yasal sorumluluk: Kanunlara ve yasalara uymayı ifade eder.

Ekonomik sorumluluk: İşletmeyi devam ettirerek yatırımcıları memnun etmek ve toplumun istek ve gereksinimlerini sağlamaya yönelik olarak mal ve hizmetleri üretmek

Etik sorumluluk: Toplum tarafından işletmelerden yapması beklenen davranış ve aktiviteler

- işletmelerin etik açıdan sorumlu olduğu işletme dışı gruplar; tüketiciler, çevre ve hükümettir.

- işletmelerin etik açıdan sorumluk oldukları işletme içi gruplar; çalışanlar ve hissedarlardır.

- işletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karşı olan temel görevleri; satış sözleşmesinin koşullarına uyumlu olmak, malın özelliklerini taşıması, yalandan kaçınmak, baskı ve zorlama yapmaktan kaçınmaktır.

- işletmelerin satış sözleşmesinin koşullarına uyumlu olma görevini belirleyen faktörler; güvenilirlilik, hizmet süresi, garanti sorumluluğu ve ürün güvenliğidir.

Satın alınan malın, tüketicinin kullanmayı düşündüğü süre boyunca bozulmadan kullanılması hizmet süresi kavramıyla ilgilidir

Garanti sorumluluğu: Satın alınan mal bozulursa tamir gibi işlerin işletme tarafından üstlenilmesi

Üretim güvenliği: İşletmelerin satın alınan malın kullanımındaki riskleri belirtme güvencesi

Karı arttırmak ve maliyetleri azaltmak yöneticilerin hissedarlara karşı birincil sorumluluğudur.

Rasyonel örgüt teorisi: Taraflar arasında yalnız sözleşmeye dayalı düzenlemeler olduğunu ele alır. Temel etik konuları, çalışanların örgütsel amaç gerçekleştirmesinde gayretli ve sadakatli olması, yöneticilerin çalışanlara adil ücret ve çalışma koşullarını sağlaması.

Türkiye'de iş ahlakı konusunda faaliyetleri olan kuruluşlar: Türkiye etik değerler merkezi vakfı (2001), iktisadi girişim ve iş ahlakı (2003), Türkiye genç iş adamları derneği (1986), Kamu görevlileri etik kurulu (2004), Türk sanayicileri ve iş adamları derneği (1971), Hacettepe üniversitesi işletmecilik meslek etiği uygulama ve araştırma merkezi (2001) ve Toplumsal etik derneğidir.

• Sanayi uygarlığının hızlandırdığı ve daha çok üretim ve tüketim yarışının doğal ve toplumsal çevrede yol açtığı sorunlar: Hava, su ve toprağın yaşamı tehdit edecek boyutlarda kirlenmesi, bazı doğal kaynakların tükenme tehlikesi, endüstrinin yaydığı tehlikeli gaz, toz ve sıvılar, doğal gıda maddelerinin kirlenmesi ve asit yağmuru, endüstri atıklarının ve zehirli atıkların düşük maliyetle yok edilmesi sırasında oluşan risklerdir.

Sosyal işletmelerin sosyal sorumluluk alanları: Ürün, çevre kontrolü, pazarlama uygulamaları, iş gören eğitimi, hayırseverlik, dış ilişkiler, iş gören ilişkileri, azınlık ve kadınların istihdamı, iş gören güvenliği ve sağlığıdır

• Karar vericiler olarak etik davranışların merkezi durumunda olanlar bireylerdir.

Etik dışı örgütler: Çalışanlar arasındaki gammazlığı ortadan kaldırmazlar, baskı yaparlar ve finansal kayıplara neden olabilecek etik konulara isteksiz yaklaşırlar. Etik problemlerin çözümünü hukuk departmanına gönderirler. Etik problemlerin çözümünü hafife alırlar, çalışanlara etik dışı davranışlara teşvik edici çevre yaratırlar, halkla ilişkiler gibi konuları etik olarak incelerler. Etik dışı örgütler, keyfi veya haksız performans değerleme standartları uygular, etik problemleri çözümlemede referans olabilecek yöntemleri kullanmazlar, çalışanları kişisel etiklerden vazgeçmeleri konusunda teşvik ederler.

Ünite 6- İşletme İçine Yönelik İş Ahlaki Konuları

Paydaş: İşletmelerin faaliyetlerinden etkilenen ve işletme faaliyetlerini etkileyen tüm kesimleri ifade etmekte kullanılır. Paydaş, işletmelerin faaliyetlerinden dolaylı veya doğrudan etkilenen her bir faktördür.

İşletmenin iç paydaşları: Yönetici, çalışan, hissedar, sendikalardır.

İşletmenin dış paydaşları: Devlet, müşteri, medya, rakip, tedarikçiler, toplum, doğal çevredir.

İşletmede ki yönetim kademelerinin farklılaşmasını etkileyen unsurlar: Büyüklük, sektör, yasal konum, işletme stratejisidir.

Yönetim kademelerinde en üst düzeyde yönetim kurulu bulunur.

Yönetim kurulu: İşletmeleri doğrudan yönetmese de doğrudan yöneticileri atayan, işletmeyle ilgili en önemli kararları alan, işletmelerin temel stratejilerini belirleyen ve bütün paydaşlar adına işletmeyi denetleyen organ. Yönetim kurulu, sermaye şirketlerinde ortakların ve üçüncü şahısların hak ve çıkarlarının korunması amacıyla genel kurul tarafından seçilen pay sahibi gerçek kişilerden oluşan yapıdır.

Yönetim kurullarının iş ahlakıyla ilgili sorumlulukları: İş ahlakına yönelik temel stratejiyi belirlemek, iş ahlakını kurumsallaştıracak adımları atmak

• Etik kodlar şeklinde belirli ahlaki standartların belirlenmesi ve onlara uyum sağlamaya çalışılması en alt sınırdır.

• İşletmelerin tüm kademelerindeki karar alma mekanizmalarının öncelikli kriterinin etik ilkeler ve ahlaki bakış açısı en gelişmiş

İş ahlakının kurumsallaştırılmasında izlenebilecek yöntemler: Değerlerle yönetim, etik örgütsel kültürün oluşturulması, etik örgütsel iklimin oluşturulması, etik kodların oluşturulmasıdır.

Doğruluk, dürüstlük, sayıp, nezaket, şeffaflık, hatayı kabullenme, özür dileme gibi temel ancak kısa sürede  öğrenilemeyen kalıcı hale gelmeleri için çaba gösterilmesi gereken ahlaki erdemlere değer  adı verilir.

Çalışanların sahip olmaları istenen ahlaki değerler: Özür dileme, dürüstlük, şeffaflık, doğruluk, nezaket, hatayı kabullenme, saygı vb.

Örgüt kültürü: Bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan bir takım değer, inanç, tutum ve varsayımlardan oluşur.

Örgüt kültürünün çalışanlar tarafından benimsenmesi amacıyla kullanılan yöntemler: Etik kodların geliştirilmesi, etik eğitimi programları düzenlemek, etik komiteleri oluşturmak, etik dışı davranışların bildirilmesini kolaylaştıracak sistemler kurmaktır

Örgüt iklimi: İşletmede normal faaliyetler yürütülürken, belli bir anda çeşitli plan, politika ve prosedürlerin uygulanması sırasında, çalışanların ve yöneticilerin örgüt kültürünü anlama ve yorumlamalarıyla ortaya çıkan havadır. Örgüt iklimi kültürün çalışan davranışlarına yansıyan yüzeysel boyutunu ifade eder.

Etik kodlar: Çalışanlar açısından uyulması zorunlu ahlaki davranış standartlarını belirleyen kavram. İşletmelerde geçerli ahlak kurallarının neler olduğunu, işletme açısından ahlaki açıdan kritik karar durumlarında neyin ahlaki neyin ahlak dışı kabul edildiğinin belirtildiği kurallar dizisidir. Etik kodlar, hem uyulması gereken ahlaki prensipleri hem de bu prensiplere uyulmaması durumunda gündeme gelecek yaptırımları kapsar. Etik kodların belirlenmesi ve uygulamanın takip edilmesi öncelikle, yönetim kurulunun yani üst düzeydeki yönetim kademelerinin sorumluluğundadır. Çalışanlarla etkileşim içerisinde, ahlaki değerlerin paylaşılıp benimsenmesini sağlamaya dönük uygulayıcı, ödüllendirici ve hesap verici rol modelleri ortaya koyan kişi, ahlaklı yöneticidir.

Paternalizm: Toplum veya aile yönetimlerinde en uygun yönetim yapısının hiyerarşik yapı olduğu ve işleyişle ilgili kararların da bu hiyerarşinin en üstünde bulunan ideal liderler tarafından alınması gerektiğini kabul eden yönetim sistemidir.

Yöneticilerin çalışanlara yönelik ahlaki sorumlulukları: Etik liderlik, katılımcı yönetim, adalet ve insan haklarına saygıdır.

Güç mesafesi: yöneten ve yönetilenler arasındaki güç farkını ifade eden kavramdır. Güç mesafesi, hiyerarşik yapılarda aşağı düzeydeki çalışanların üst düzeydeki yöneticilerle aralarındaki güç dağılımının eşitsizliğini ifade eder.

Adalet: Yöneticilerin astlarına karşı en önemli ahlaki sorumluluğu olarak düşünülebilir. Adalet, çalışanlar arasında herhangi bir ayrım yapılmaması olarak ifade edilebilir. Adalet çoğunlukla din ve ahlak gibi yazılı olmayan kurallarla ilişkilidir.

Ayrımcılık: Adil davranışın tam tersi. Bir takım nedenlerle yöneticilerin astlarına adil davranmaması durumudur.

İşletmelerde ayrımcılık uygulamalarının nedenleri: Cinsiyet, din, etnik köken, siyasi görüş, hemşericilik, rüşvet ve kişisel çıkarlar olabilir.

İşletme kaynaklarının ve sorumlulukların, ödül ve cezaların eşit olarak dağıtılması, dağıtım adaletini ifade eder.

Yöneticilerin çalışanlara yönelik dağıtım adaletiyle ilgili ahlaki sorumlulukları: Herkesin hak ettiği ücreti alması ödüllendirmelerden ve sosyal yardımlardan adil biçimde yararlanılması, iş yerindeki görev ve sorumlulukların adil dağıtılması çalışanların işlerini yapabilmesi için gerekli araç gereç, malzeme ve imkanların eşit biçimde sağlanması, gerekli durumlarda cezaların adil biçimde belirlenmesi ve uygulanmasıdır.

İşlem adaleti: Bazı çalışanların performansının eksik ölçülmesi, işlem adaleti ile ilgili bir sorundur. İşletmelerin günlük faaliyetlerini sürdürürken çalışanlara adil davranılmasını ifade eden boyuttur. İşlem adaletine uygun bir yönetimin arttırdığı çalışan davranışları; örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık davranışı, örgütsel bağlılık, iş tatminidir.

Yöneticilerin çalışanlara yönelik işlem adaletiyle ilgili ahlaki sorumlulukları: İşe alma sürecinde adaylara adil şartlarda bir yarış imkanı tanınması performans değerleme süreçlerinde adaylara adil davranılması, işe alım ve performans değerleme süreçlerinde etkin geribildirim sağlanması işletmenin sağladığı eğitim fırsatlarının adil paylaşımı tüm çalışanların kariyer planlamaları ve terfilerde eşit fırsatlar tanınmasıdır.

Etkileşim adaleti: Çalışanların birbirleriyle olan iletişimlerinde ne ölçüde dürüst, açık, şeffaf ve duyarlı bir ilişki kurduklarıyla ilgili algılamalarıyla ortaya çıkan kavramdır.

SA 8000, çalışanların haklarıyla ilgili en önde gelen düzenlemedir.

Psikolojik şiddet: İşyerlerinde yöneticilerin astlarına karşı gösterdikleri yıldırma, zorbalık, duygusal taciz, duygusal istismar, psikolojik terör gibi farklı kavramlarla ifade edilen olumsuz davranışların genel adıdır.

Psikolojik sözleşme, iş ilişkisi içinde bulunan işveren ve çalışanlar arasında karşılıklı ortak inanç, beklenti ve algılamalara dayalı, yazılı veya sözlü olarak kayıt altına alınmamış sözleşmelerdir.

İşletmenin durumu ile ilgili bilgilerin diğer paydaşlarla açık biçimde paylaşılmasına şeffaflık denir.

Bilgi asimetrisi: İşletme faaliyetleri ve sonuçları hakkında işin başındaki icracı yöneticilerin yönetim kurulu veya hissedarlara oranla daha fazla bilgi sahibi olmalarını ifade eden kavram.

Presenteeism: İşletmelerde çalışanların sağlık gibi kişisel problemlerinden dolayı görevlerini tam olarak yerine getiremeyecekleri halde işe gelmeleri ve düşük performansla çalışmaların durumunu ifade eden kavramdır. Presenteeism, kaytarmanın veya haksız menfaat sağlamanın başka bir biçimidir.

İnsider trading: Hisse senetleri gibi finansal araçların değerlerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kişisel veya üçüncü şahısların menfaatlerine olacak şekilde kullanarak sermaye piyasalarında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozarak haksız kazanç temin etme davranışına verilen addır.

Sosyal pazarlama: Belli bir ürünün pazarlanmasından ve satılmasından çok hedef kitlenin veya tüm toplumun menfaatine olacak tutum ve davranışları yaygınlaştırma çabaları

Whistleblowing: Çalışanların işletmelerindeki bir takım yasa dışı sorunları ve uygulamaları gerek çalıştıkları dönemde gerekse ayrıldıktan sonra sorunu çözebilecek gücü ve yetkisi olan mercilere bildirmesini ifade eden kavramdır.

Ünite 7- İşletme Fonksiyonlarına Yönelik İş Ahlakı Konuları

İşletmelerin ürettikleri değere göre sınıflandırılmasında yer alan işletme türleri; ticaret işletmeleri, üretim işletmeleri ve hizmet işletmeleridir.

1. Analiz, sentez, yer altından çıkarma, yerleştirme gibi yollarla üretim yapan işletmelere, üretim işletmesi denir.

2. Eğitim turizm, sağlık, ulaştırma, eğlence gibi sektörlerde faaliyet gösteren ancak üretimleri somut olmayan işletmelere, hizmet işletmesi adı verilir.

3. Ticaret işletmeleri: Üretilen bu ürünleri üçüncü kişilere satarak değer üretirler.

İşletmelerin temel fonksiyonları: üretim, pazarlama, muhasebe, finans, ve insan kaynaklarıdır.

Pazarlama karması uygulamaları: ürün, fiyat, tutundurma ve dağıtımdır.

Etiket: Üzerinde bulunduğu ürünün, miktar, tür, fiyat, son kullanma tarihi gibi temel niteliklerini tüketicilere gösteren kağıt ya da başka tür özet bilgi. Tüketicilerin etiketlerde bulmayı bekledikleri konular; üretim ve son kullanma tarihi, fiyat, miktar, üretildiği yer, firma adı, ürün bileşimi ve kullanma talimatıdır.

Ambalaj: Ürünü taşımak, korumak ve tanıtmak için kullanılan, cam, kağıt, metal, plastik gibi maddelerden yapılır. Ambalajlarla ilgili olarak en sık yaşanan ahlaki problemler; ambalaj için kullanılan hammaddelerin aşırı tüketimi, çevreye zararlı ambalajlar, fiyatı yükselten ambalajlar, aşırı tüketime teşvik edici unsurların bulunması ve aldatıcı unsurların bulunmasıdır.

Planlı ürün eskitme: Bir tüketiciye yeni bir ürünü sunabilmek için tüketiciler tarafından zaten kullanılan ürünlerin eskidiği gerekçesiyle terk edilmeye teşvik edilmesi. Tüketicilerin satın alarak kullandığı ürünlerin değerini düşürecek yeni ürünleri geliştirme, fakat eski üründen yeteri kadar kazanç elde ettikten sonra yeni ürünün pazara sunulması düşüncesi olarak da tanımlanabilir.

Fiyat: Mal ve hizmetler için tüketicilerin ödediği parasal değer.

Ezici fiyatlama yöntemi: Monopol piyasalarda pazardaki işletmenin, yeni giriş teşebbüsleri olması durumunda pazara yeni giren işletmeyi pazardan kovabilmek amacıyla geçici bir süre için, maliyetlerin altında bir fiyat belirlemesi.

Ayrımcı fiyatlandırma: Üretici ya da toptancı bir işletmenin dağıtım kanalında kendisinden sonra gelen işletmelere sattığı ürünlerde, haklı bir nedene dayalı olmaksızın müşterileri arasında avantaj sağlaması için fiyat belirlemesi

Fiyat dışı unsurlarla fiyatın arttırılması: Bazı işletmelerin ürünlerinin üzerindeki fiyat aynı kalırken, ürünün özelliklerinde, miktarımda ya da fonksiyonlarında azaltma yaparak aslında daha yüksek fiyat uygulamaları

Dağıtım: Mal ya da hizmetlerin üretildikleri yerden tüketicilere ulaşması

Dağıtım işlemi yapılırken, tüketici ile üretici arasındaki aracılarla birlikte oluşan sisteme dağıtım kanalı, dağıtım işlemine yardımcı olan kuruluşlara da aracı adı verilir.

Müşteri mahremiyeti: İşletmelerin müşterilerine ait özel sayılabilecek ya da başkaları ile paylaşmak istemedikleri bilgileri korumak ve gizli tutmak

Reklam: Tüketicilerin bir ürün konusunda bilgilenmesini, daha çok satın almasını, o ürünü fark etmesini ve unutmamasını sağlamak amacıyla işletmeler tarafından özel olarak hazırlanmış mesajların medya aracılığıyla tüketicilere ulaştırılması. Reklam Özdenetim Kurulu: reklamcıların kendi aralarında kurdukları reklamların zararlı içeriğinden tüketicileri korumak maksatlı

RTÜK: Şikayet durumunda medyayı uyarma yetkisine sahiptir.

-Reklamda ahlaki olmayan konuların oluşumundaki paydaşlar; reklam veren, reklam ajansı, medya ve tüketicidir.

Reklam ajansı: Reklamların hazırlanması ve yayınlanması konusunda uzmanlaşmış işletmedir.

Ürün güvenliği: Üretim aşamasından başlayarak tüketiciye ulaşıncaya kadar ki aşamalarda ürünün insana, çevreye zarar vermeyen nitelikte olması

Türkiye'de akreditasyon verme yetkisi: 2001 TÜRKAK'a (Türkiye Akreditasyon Kurumu) bir devlet kuruluşudur. Ölçümleme, cihaz yöntemleri, sertifikasyon gibi uygunluk belgesi düzenleme yetkileri verir

İsraf: Kaynakların gereksiz yere kullanılması

Ergonomi: Çalışanların daha sağlıklı ve verimli çalışmalarını sağlamak üzere çalışma yerlerinin, çalışılan makinelerin insan fizyolojisine ve psikolojisine uygun dizayn edilmesi.

İş güvenliği: Bir iş yerinde çalışanların sağlık sorunlarını ve mesleki risklerini ortadan kaldıracak ya da en aza indirecek her türlü önlemin alınması

Atık: Ürünlerin üretilmesi ya da tüketilmesi sonucunda ortaya çıkan, çevrede olumsuz değişime yol açabilen, sıvı, katı, gaz ya da radyoaktif maddelerdir.

Muhasebe: İşletmede, gelen ve giden paraların kayıtlarının tutulduğu birim

Finans: İşletme parasının yönetimi ile ilgili birim

Muhasebe bilgileri: Güvenilir, tarafsız, anlaşılır, zamanlı, tutarlı ve karşılaştırılabilir olmalıdır.

İşletmelerin para sağlama yöntemleri: Ortakların işletmeye sermaye katması (öz kaynaklar), dış kaynaklardan borçlanma ve oto finansmandır. (İşletmenin karının sermaye olarak işletmede bırakılması)

Bankalar finans piyasasının en önemli aktörleridir.

Yönetimdeki etik ilkeler: Adalet ve eşitlik, dürüstlük ve doğruluk, tarafsızlık, bağlılık, sorumluluk, tutumluluk, açıklık ve emeğin hakkını vermedir.

Nepotizm: Adam kayırma - özellikle akrabaları ve yakın arkadaşları kayırmayı anlatan bir tür ayrımcılıktır.

Ayrımcılık: Dil, din, ırk, cinsiyet, dış görünüş gibi nedenlerle bazı çalışanlara daha az değerliymiş gibi davranmak

Mobing: İş yerinde çalışanların bir kısmının, kabadayılık, psikolojik baskı, yıldırma, zorlama gibi

Çalışanların ahlaki sorumlulukları arasında; işe gereken özeni göstermek, işe zamanında gelip gitmek, işverenin haklarına riayet etmek, işletmeyi dışarıda en iyi biçimde temsil etmek, işten ayrılmadan önce zamanında haber vermek, başka işte çalışmamak ve işletmenin kaynaklarını doğru zamanında ve verimli kullanmak sayılabilir,

En çok kullanılan halkla İlişkiler uygulamaları: Duyurum, yıl dönümü kutlamaları, basın toplantıları, basın bültenleri, açılış, işletme ve çalışanları için özel günlerde düzenlenen törenler ve sponsorluklardır.

Ünite 8- İş Ahlakı Açısından Eğitim ve Etik Kodların Önemi

Eğitim: İnsanı doğumundan ölümüne kadar etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan süreçtir.

Etik: İnsanın, ne yapmalıyım, nasıl yapmalıyım sorularına yanıt vermeye çalışır

Etik eğitimi ile şunlar amaçlanır: Ahlaki davranış edinmeyi güçlendirme, ahlaki davranışları geliştirme ve ahlaki tecrübeyi arttırma.

Aile: Kan bağı, evlilik gibi olaylar neticesinde birlikte oturan iki ya da daha fazla kişinin oluşturduğu toplumsal grup. Bireylerin davranışlarına yön veren en küçük sosyal grup olarak da düşünülebilir. Toplumun ve insanlığın esas unsurları, kişi ve ailedir.

Eğitim: Bireyin davranışlarında farklılıklar oluşturabilmektir. Eğitim insan davranışlarının istenen niteliklere dönüştürülmesi, toplumu oluşturan bireylerin birlikte ve uyumlu bir şekilde yaşamaları için gerekli olan ortak davranışları bireye kazandırmayı amaçlayan süreçtir. Eğitim, milli yapımızı, gelenek ve göreneklerimizi yaşatarak, insanların kişilik yapısını hedef alıp iyi insan olmalarını sağlamayı amaçlar. Bireye mesleğiyle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleriyle geliştiren eğitim sürecine mesleki eğitim denir.

Öğretim: Bireylerin ihtiyaç duydukları bilgilerin verilmesi

• Eğitim boyunca işletmenin ahlaka uygun davranışlarda bulunacağı, ahlak koduna uyulmasında işletmenin kararlı olduğu ve çalışanların etik koduna uyması gerektiği vurgulanmalıdır.

• Özellikle yönetici kadrolarındaki kişilere ahlak konusunda kuramsal bilgi verilmelidir.

• Hazırlanacak eğitim programları yöneticiler ve yönetici kadrosu dışında kalanlar için farklı biçimde düzenlenmelidir.

İşletmelerde iş ahlakı için düzenlenen periyodik seminerlerde yöneticilerin yararlandığı yöntemler; sözcü bulundurmak, soru cevap şeklinde toplantılar yapmak, panel, işletme içi konferans düzenlemektir.

Etik kod: Yapılacak işlerde saptanan standartlar yani davranışların minimum özelliklerinin ortaya konulması. Etik kod, bireylerin davranışlarına yön veren kurallar bütünüdür. Piyasanın aktörleri tarafından belirsiz ve karmaşık durumlarda karar vermeyi kolaylaştırmak amacıyla geliştirilen davranış kalıpları bütünü.

•Ahlaki uyum politikaları, ahlaki standartlar, temel değerler, prensipler, organizasyondaki etiksel uyumu içeren cümlelerdir. Yazılı etik kodlar, bir hükümet biriminde, bir meslekte veya bir organizasyonda oluşturulabilirler.

Etik kodlar:

- genel veya özel nitelikte olabilirler. - düşünsel veya hayali, zorlayıcı ya da yasal nitelikte olabilirler.

- yeni çalışmaya başlayan personel tarafından daha kolay öğrenilir. - oluşturma sürecinde ilk aşama, onay almalıdır.

- gözden geçirilmesi, etik kod oluşturma sürecinin son aşamasıdır. - açık ve kapsamlı olmalı, kolayca anlaşılabilir bir dilde yazılmalıdır.

•Üst düzey ve bazı hassas mevkilerde görev yapan kamu görevlilerine daha katı standartlar getirilmelidir.

Ulusal etik davranış kodu, etik konusunda belli bir standardı sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.

Etik kodlar: Grup rehberliği sağlar, mesleklerin değerlendirilmesinde ve kamu beklentilerinde temel oluşturur, mesleğe karşı yerleştirilen güçlü eğilimleri korur, organizasyon üyeleri arasında yaygın amaç duygularını güçlendirir, yaptırımları tanımlar etik olmayan davranışlardan caydırır, üyeler ve üye olmayanlar arasında ve meslek üyeleri arasında tartışmaları düzenleme görevi görür.

Evrensel ahlak standartlarında olması gereken kavramlar: Dürüstlük, saygı göstermek, sorumluluk, doğruluk, insancıl

21. Yüzyılda işletme eğitiminin sorgulanma nedenleri arasında: Skandallar, artan yolsuzluklar, insan ve çevre güvenliğine karşı kayıtsızlıklar, toplumsal sorumluluklardaki eksiklikler yer alır.

•Ülkemizde hem adında etik kelimesi geçen hem de içeriğinde etik olan derslerin verildiği üniversite sayısı 8'dir. İçeriğinde etik dersi olan üniversite sayısı 22, adında etik geçen dersleri olan üniversite sayısı 18 olarak ifade edilmiştir.

•Eğitim, toplumun davranış esaslarını benimseme ve toplumsal yapıya uyum sağlayacak insanı oluşturmayı amaçlar.

•Kişinin ilk eğitimi aileden başlar. Kişisel ahlak ve aile ahlakı, toplumsal ahlak ile tamamlanmadığı sürece, gerçek önemini kazanamaz, Eğitim kelimesinin eski Türkçe' deki karşılığı "terbiye" idi.

Başarılı işletmelerin iş ahlakı eğitimini etkili bir araç olarak görme nedenleri: Ahlaki bilinçlenme sağlamak, ahlaki duyarlılığı arttırmak, çelişkili durumlarda sağlıklı bir değerlendirme yapmak, doğru karar vermeyi sağlamak.

•199O'lı yıllarda işletmeler için yazılı etik kodlar oluşmaya başlamıştır.

•Etik kodlar, ahlaki uyum politikalarını içerir.

Üniversitelerdeki işletmecilik okullarında etik eğitimine şu örnekler verilebilir:

1. ODTÜ'deki Etik Eğitimi Çalışmayı

2. ODTÜ'deki Uygulamalı Etik Araştırma Merkezi

3. Hacettepe Üniversitesi'ndeki İşletmecilik Meslek Etiği ve Araştırma Merkezi

4. ODTÜ'deki iş etiği örnek olay kitabı ile ilgili komisyon